Akarsular bu aşamada ise, arasından aktığı yüksek kısımları önemli ölçüde aşındırır. Sonuç olarak bu yüksek araziler, neredeyse yok olur. Bu durumun sonunda ise, akarsular genellikle menderesler ya da saçaklı ağlar şeklinde akmaya başlar.
Peneplen Nedir ve Nasıl Oluşur?
Peneplen, akarsu aşınımından son aşamaya verilen isimdir. Akarsular, denge profiline ulaştıktan sonra, yan taraflardaki aşınma dikkat çeker. Akarsular bu aşamada ise, arasından aktığı yüksek yerleri aşındırmaya başlar. Bunun sonucunda da yüksek araziler hemen hemen yok olur. Bu durumun sonucuna bağlı olarak akarsular genellikle saçaklı ağlar ya da menderesler şeklinde akmaya başlar. Eğer alan sonradan orojenez aracılığı ile, sonradan yükselmiş ve hiçbir iç bozulma göstermemişse, akarsular bu sefer aşağıya doğru aşınım yapmaya başlar. Bu aşınımın sonucunda ise, su yarıkları, oyuklu menderesler ve diğer yüzeysel şekiller meydana gelir.
Dünyanın pek çok farklı bölgesi ile birlikte Türkiye’de de peneplen görülür. Doğal yollarla oluşan bu alanlar, çeşitli özellikleri ile dikkat çeker. Engebeli bir görünüme sahip olan peneplen, belli başlı bazı unsurlar içinde oluşan doğal yapılardır. Aynı zamanda amaca bağlı olarak farklı özellikleri ile birlikte kullanılan doğal kaynaklar şeklinde de ifade edilebilir.
Coğrafya’da Peneplen Arazi (alan) Özellikleri
Genellikle peneplenlerin üzeri, tamamen ya da kısmen, kendini oluşturan kayaçların fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışma sonucunda ufalanmadı sonucunda oluşmuş bir toprak ve enkaz örtüsü ile kaplıdır. Üzerinde bulunan başka depolarla örtülen peneplenler ise, fosil peneplen ismini alır. Daha sonra bu yüzeyler zamanla tekrar ortaya çıkabilir.
Peneplenlerin oluşumlarından sonra ortaya çıkan tektonik bir harekete maruz kalarak kırılmış, kıvrılmış ya da çarpılmış olabilirler. Yükselmeye uğramış olanlarına ise, gençleşmiş peneplen adı verilir. Yükselen peneplenler, genellikle akarsular tarafından derin bir şekilde yarılır. Bunun sonucunda ise, parçalanmış bir görünüm kazanır. Bunlara ise plato adı verilir.
Peneplenlerde gençleşme durumu, bazen negatif yani bir östatik hareket sonucunda, genel taban seviyesinin alçalması şeklinde de ortaya çıkabilir.
Peneplenler, zaman içinde tektonik tabakalara maruz kalmış olan farklı şekiller alırlar.
Peneplen Nerelerde Görülür?
Peneplenler, özellikle de akarsu aşınımlarının yaygın olduğu yerlerde yaygın olarak görülür. Bölge olarak da ele alındığı zaman daha çok Ege ve Karadeniz bölgelerinde daha yaygın bir şekilde görülen doğal yapılardır. Akarsuların aşındırması ile birlikte kayaçlar üzerinde de belli bir şekle sahip olurlar. Bu şekiller alçak ya da yüksek yapılar altında da öne çıkabilir.
Peneplenler, hafif dalgalı ve geniş bir düzlük şeklinde de tanımlanabilir. Bu arazi şeklini ise, akarsu erozyonu ortaya çıkarır. Jeolojik zaman içinde araziyi neredeyse taban seviyesine yani deniz seviyesine kadar indirgeyen akarsu erozyonu etkisi ile ortaya çıkar. Akarsu gücü, zemin üzerinde çok küçük eğimler bırakır. Bölge olarak yeniden erozyona denk gelmek neredeyse imkansızdır.
Peneplenler, taş kürenin orojenik gelişim aşamasından plato aşamasına geçişi sırasında büyük tektonik döngüler sonucunda ortaya çıkan bir yeryüzü şeklidir. Tektonik sübvansiyonlar meydana geldiği zaman, peneplainler tortul tabakalar tarafından yükselebilir ya da gömülebilir. Ülkemizde çok sık rastlanan bu yeryüzü şekilleri, özellikleri ile dikkat çekiyor. Peneplen teorisi ise, William Morris Davis tarafından 1889 senesinde ortaya atıldı. Peneplenler, o günden bu yana hala sorgulanan yer şekilleri arasında yer alıyor.